ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಂಧಿಗಳು

 

ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಂಧಿಗಳು,samskrutha sandhi in kannada,kannada sandhigalu,sandhigalu in kannada,kannada grammar sandhigalu,sandhigalu,ಕನ್ನಡ ಸಂಧಿಗಳು

 

ನಾವು ದೇಶೀಯ ಶಬ್ದಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತೇವೆ . ಪೂರ್ವಪದ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಪದಗಳೆರಡೂ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದಗಳೇ ಇದ್ದ ಸಂಧಿಗಳನ್ನು ‘ ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಂಧಿ ‘ ಎಂದು ಹೆಸರು .

ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಂಧಿಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವರ , ವ್ಯಂಜನ ಸಂಧಿಗಳಿವೆ .

1 ) ಸವರ್ಣ ದೀರ್ಘಸಂಧಿ

ಸ್ತರಗಳು ( ಅ , ಆ , ಇ , ಈ , ಉ , ಊ ) ಒಂದರ ಮುಂದೊಂದು ಬಂದಾಗ ಅವೆರಡರ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಒಂದೇ ಒಂದು ದೀರ್ಘವಾದ ಸವರ್ಣ ಸ್ವರ ಆದೇಶವಾಗಿ ಬರುವುದು . ಇದಕ್ಕೆ ಸವರ್ಣದೀರ್ಘಸಂಧಿ ‘ ಎಂದು ಹೆಸರು .

ಉದಾ : –

1 ) ದೇವಾಸುರ = : ದೇವ + ಅಸುರ

2 ) ಸುರಾಸುರ = ಸುರ + ಅಸುರ

3 ) ಮಹಾತ್ಮ = ಮಹಾ + ಆತ್ಮ

4 ) ಗಿರೀಶ = ಗಿರಿ + ಈಶ

5 ) ಕವೀಂದ್ರ = ಕವಿ + ಇಂದ್ರ

6 ) ಗುರೂಪದೇಶ = ಗುರು + ಉಪದೇಶ

7 ) ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ = ವಿದ್ಯಾ + ಅಭ್ಯಾಸ

8 ) ಶುಭಾಶಯ = : ಶುಭ + ಆಶಯ

9 ) ರವೀಂದ್ರ = ರವಿ + ಇಂದ್ರ

2) ಗುಣಸಂಧಿ

ಪೂರ್ವಪದದ ಕೊನೆಯ ಸ್ವರವು ಅ , ಆ , ಕಾರಗಳ ಮುಂದೆ ಇ , ಈ ಕಾರಗಳಿದ್ದರೆ ಏ ಕಾರವೂ ಉ , ಊ ಕಾರಗಳಿದ್ದರೆ ಓ ಕಾರವೂ , ಋ ಕಾರವಿದ್ದರೆ “ ಅರ್ ‘ ಎಂಬುದು ಆ ಎರಡು ಸ್ವರಗಳ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಆದೇಶವಾಗಿ ಬರುತ್ತದೆ . ಈ ಸಂಧಿಗೆ ಗುಣ ಸಂಧಿ ಎಂದು ಹೆಸರು .

ಉದಾ : –

1 ) ಸುರೇಂದ್ರ = ಸುರ + ಇಂದ್ರ

2) ಧರೇಂದ್ರ = ಧರಾ + ಇಂದ್ರ

3 ) ಚಂದ್ರೋದಯ = ಚಂದ್ರ + ಉದಯ

4 ) ಏಕೋನ = ಏಕ + ಊನ

5 ) ದೇವರ್ಷಿ = ದೇವ + ಋಷಿ

6 ) ಮಹರ್ಷಿ = ಮಹಾ + ಋಷಿ

7 ) ಮಹೇಶ = ಮಹಾ + ಈಶ

8 ) ಸೂಯ್ಯೋದಯ = ಸೂರ್ಯ + ಉದಯ

9 ) ಸುರೇಶ = ಸುರ + ಈಶ

10 ) ಕಮಲೋದಯ = ಕಮಲ + ಉದಯ

3) ವೃದ್ಧಿಸಂಧಿ

ಅ , ಆ . ಕಾರಗಳ ಮುಂದೆ ಏ , ಐ , ಓ , ಔ ಕಾರಗಳು ಪರವಾದಾಗ , ಐ , ಔಕಾರವು ಆದೇಶವಾದರೆ ವೃದ್ಧಿಸಂಧಿಯಾಗುವುದು . ಅ , ಆ + ಏ , ಐ = ಐ ಅ , ಅ + ಓ , ಔ ಐ , ಔ ಕಾರಗಳಿಗೆ ವೃದ್ಧಿಯೆಂಬ ಸಂಜ್ಞೆ ಇದೆ

ಉದಾ : –

1 ) ಏಕೈಕ = ಏಕ + ಏಕ  = ಅ + ಏ

2 ) ಅಷ್ಟೆಶ್ವರ = ಅಪ್ಪ + ಐಶರ . ವಶಿ

3 ) ಘನೌದಾರ = ಘನ + ಔದಾರ

4 ) ವನೌಷಧಿ = ವನ + ಔಷಧಿ

5 ) ಮಹೌನ್ನತ್ಯ = ಮಹಾ + ಔನ್ನತ್ಯ

6 ) ಮಹೌದಾರ = ಮಹಾ + ಔದಾರ

7 ) ಲೋಕೈಕವೀರ = ಲೋಕ + ಏಕವೀರ

8 ) ಜನೈಕ್ಯ = ಜನ + ಐಕ್ಯ

9 ) ವಿದ್ಯೆಶ್ವರ ವಿದ್ಯಾ + ಐಶ್ವರ

10 ) ಶಿವೈಕ್ಯ = ಶಿವ + ಐಕ್ಯ

 4) ಯಣ್‌ಸಂಧಿ

ಇ , ಈ , ಉ , ಊ , ಋಕಾರಗಳಿಗೆ ಮುಂದೆ ಸವರ್ಣವಲ್ಲದ ಸ್ವರ ಬಂದಾಗ ಇ , ಈ , ಗಳಿಗೆ ಯಕಾರವೂ ಉ , ಊಗಳಿಗೆ ವಕಾರವೂ ಋ ಕಾರಕ್ಕೆ ರೇಫ್ ( ರ್ ) ಕಾರವೂ ಆದೇಶವಾಗುವುದಕ್ಕೆ ` ಯಣ್‌ಸಂಧಿ ‘ ಎಂದು ಕರೆಯುವರು .

ಉದಾ : –

1 ) ಕೋಟ್ಯಾಧೀಶ = ಕೋಟಿ + ಅಧೀಶ ಯ

2 ) ಜಾತ್ಯತೀತ= ಜಾತಿ + ಅತೀತ

3 ) ಮನ್ವಂತರ= ಮನು + ಅಂತರ

4 ) ಪ್ರತ್ಯುತ್ತರ ಪ್ರತಿ + ಉತ್ತರ

5 ) ಮನ್ವಾದಿ = ಮನು + ಆದಿ

6 ) ಗತ್ಯಂತರ = ಗತಿ + ಅಂತರ

7 ) ಅತ್ಯಂತ = ಅತಿ + ಅಂತ

8 ) ಗುರವಾಜ್ಞೆ = ಗುರು + ಆಜ್ಞೆ ( ಗುಲ್ವಾಜ್ಞೆ )

ವ್ಯಂಜನ ಸಂಧಿಗಳು

*ಪೂರ್ವಪದದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿರುವ ವರ್ಗದ ಪ್ರಥಮಾಕ್ಷರಗಳಿಗೆ ಯಾವ ವರ್ಣ ( ಕ , ಚ , ಟ , ತ , ಪ ) ಎದುರಾದರೂ ಅದೇ ವರ್ಗದ ಮೂರನೇ ಅಕ್ಷರ ಆದೇಶವಾಗಿ ಬಂದು ಸಂಸ್ಕೃತ ವ್ಯಂಜನ ಸಂಧಿಗಳು

1.ಜತ್ತ್ವಸಂಧಿ

ಪೂರ್ವಪದದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿರುವ ವರ್ಗದ ಪ್ರಥಮಾಕ್ಷರಗಳಿಗೆ ಯಾವ ವರ್ಣ ( ಕ , ಚ , ಟ , ತ , ಪ ) ಎದುರಾದರೂ ಅದೇ ವರ್ಗದ ಮೂರನೇ ಅಕ್ಷರ ( ಗ , ಜ , ಡ , ದ , ಬ ) ಆದೇಶವಾಗಿ ಬಂದು ಜನ್ಮ ಸಂಧಿಯಾಗುವುದು . ಜಶ್ = ಪ್ರತಿ ವರ್ಗದ ಮೂರನೇ ಅಕ್ಷರ ಎಂದರ್ಥ .

ಉದಾ : –

1 ) ದಿಗಂತ = ದಿಕ್ + ಅಂತ ( ಕ – ಗ ಆದೇಶ )

2 ) ಅಜಂತ = ಅಚ್ + ಅಂತ ( ಚ- ಗ ಆದೇಶ )

3 ) ವಾಗ್ದವಿ = ವಾಕ್ + ದೇವಿ

4 ) ಷಡಂಗ = ಷಟ್ + ಅಂಗ

5 ) ಸದ್ಭಾವ = ಸತ್ + ಭಾವ

6 ) ಚಿದಾನಂದ = ಚಿತ್ + ಆನಂದ

2.ಶ್ಚುತ್ವ ಸಂಧಿ

ಪೂರ್ವಪದದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ , ಸಕಾರವಾಗಲಿ , ‘ ತ ‘ ವರ್ಗವಾಗಲಿ ಇದ್ದು ಉತ್ತರ ಪದದ ಮೊದಲಲ್ಲಿ ಶ ಕಾರ ‘ ಚ ‘ ವರ್ಗವೂ ಆದೇಶವಾಗಿ ಬರುತ್ತದೆ . ಇದಕ್ಕೆ ‘ ಶ್ಚುತ್ವ ಸಂಧಿ’ಎಂದು ಹೆಸರಸು

. ಉದಾ : –

1 ) ಯಶಶ್ಚಂದ್ರಿಕೆ = ಯಶಸ್ + ಚಂದ್ರಿಕೆ

2 ) ಸಚಿತ್ರ = ಸತ್ + ಚಿತ್ರ

3 ) ಜಗಜ್ಯೋತಿ = ಜಗತ್ + ಜ್ಯೋತಿ

4 ) ಮನಶ್ಯಾಂತಿ = ಮನಸ್ + ಶಾಂತಿ

3.ಷ್ಟುತ್ವ ಸಂಧಿ

ಸ’ಕಾರ ತ ವರ್ಗಗಳು ‘ ಷ ‘ ಕಾರ ಟ ವರ್ಗಗಳು ಮುಂದೆ ಬಂದರೆ ಆಯಾ ವ್ಯಂಜನದ ಅನುನಾಸಿಕವು ಆದೇಶವಾಗುವುದು .ಉದಾ : – ತಪಷಡ್ಡಾಗ = ತಪಸ್ + ಷಡ್ಡಾಗ ಉಡ್ಡಯನ = ಉತ್ + ಡಯನ

4.ಅನುನಾಸಿಕ ಸಂಧಿ

ಪೂರ್ವಪದದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ವ್ಯಂಜನದ ಅಕ್ಷರಗಳ ಮುಂದೆ ಅನುನಾಸಿಕವಿದ್ದರೆ ಆಯಾ ವ್ಯಂಜನದ ಅನುನಾಸಿಕವು ಆದೇಶವಾಗುವುದು . ಉದಾ : –

1 ) ಸನ್ಮಾನ = ಸತ್ + ಮಾನ

2 ) ಚಿನ್ಮಯ 3 ) ಉನ್ಮಾದ ಸ

4 ) ಷಣ್ಮುಖ 5 ) ವಾಜಯ = ಚಿತ್ರ + ಮಯ

5) ಮಾದ ಷಟ್ + ಮುಖ ಪಾಕ್ + ಮಯ

5.ವಿಸರ್ಗ ಸಂಧಿ

ಆ ‘ ಕಾರದ ಮುಂದಿನ ವಿಸರ್ಗಕ್ಕೆ ‘ ಆ ‘ ಕಾರವಾಗಲಿ  ಮೃದು ವ್ಯಂಜನವಾಗಲಿ ಪರವಾದರೆ ವಿಸರ್ಗದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ‘ ಉ ‘ ಕಾರಾದೇಶವಾಗುತ್ತದೆ . ಬಳಿಕ ‘ ಉ’ಕಾರವು ತನ್ನ ಹಿಂದಿನ ‘ ಆ ‘ ಕಾರದೊಡನೆ ಕೂಡಿ ಗುಣಸಂಧಿಯಂತೆ ಓ ಕಾರವಾ ಗುತ್ತದೆ . ಈ ‘ ಓ ‘ ಕಾರದ ಮುಂದೆ ‘ ಆ ‘ ಕಾರವಿದ್ದರೆ ‘ ಆ ‘ ಲೋಪವಾಗುತ್ತದೆ

. ಉದಾ : – ಮನಃ + ಅನುರಾಗ = ಮನೋನುರಾಗ ಮನಃ । ಗಮನ = ಮನೋಗಮನ